مفهوم «علاقه»: کانت و آدورنو

کانت دقیقه­ اولِ تحلیل امر زیبا در جزء اول کتابش را به بررسی حکم ذوقی از وجهه­ نظر کیفیت اختصاص می­دهد و می­گوید انسان برای آنکه چیزی را زیبا بنامد باید حکم کند که آن شئ متعلق رضایت یا عدم رضایتِ بی­طرفانه است. این «بی‌علاقگی1»، «بی‌طرفانه» یا «بی‌غرض» بودنِ حکم ذوقی، از سویی به دلیل اهمیتش و از سوی دیگر به دلیل ابهام آن، مورد توجه بسیاری از کسانی که بر روی زیبایی­شناسی ِکانت مطالعه کرده­اند قرار گرفته است. یکی از این افراد تئودور آدورنو است. در این نوشته سعی بر آن است که به بخش اول تحلیل کانت از امر زیبا در کتاب اول نقد قوه­ حکم2 نگاهِ نزدیکتر و تا حد امکان دقیق­تری بیاندازیم و در خلال آن به بعضی از مباحثاتی که در پی آن شکل گرفته است بپردازیم و به نقد­هایی که گاهاً از سوی منتقدین وارد شده است پاسخ دهیم. همچنین در دو بخش، آراء آدورنو در زمینه­ «بی‌علاقگیِ» حکم ذوقی و نتایج این رویکرد به زیبایی و هنر را بررسی خواهیم کرد؛ اینکه چگونه آدورنو بر مبنای فلسفه­ خود در ارتباط با هنر و زیبایی و با بهره­گیری از تفکر دیالکتیکیِ خود نوعی تغییر زاویه­ دید را در این مسئله به وجود می­آورد و سپس به نظریه­پردازی درباره­ آن اهتمام می­کند. در پایان تلاش خواهیم کرد به تعدادی از مسائلی که مطرح شده است با توجه به بخش­های دیگر نقد قوه­ حکم پاسخ گوییم تا در پرتو آنها نگاهی روشن­تر نسبت به موضع کانت بدست آوریم.